SuperHub Meerstad, Groningen

Het nieuwe Groningse stadsdeel Meerstad is een kathedraal rijker. Alleen is het geen kerk maar een multifunctionele, zelfvoorzienende, circulaire ontmoetingsplek: SuberHub Meerstad. Opgetrokken uit hout, staal en glas is het gebouw een kruising tussen een klassieke markthal en een modern winkelcentrum. Voor de enorme rechte en gebogen beglazing, die bovendien isolerend en zonwerend moest zijn, schakelde Alraf Aluminium Ramenfabriek de expertise van vandaglas in. De samenwerking en het resultaat vervullen iedereen, van opdrachtgever tot glaszetter, met trots.

De fabriek van vandaglas in Berlijn is gespecialiseerd in esthetisch gebogen dubbel en triple isolatieglas. Op basis van de specs voor de SuperHub adviseerde en leverde vandaglas voor de rechte geveldelen TriplePerform XTR70/33 en voor de gebogen ruiten IsoPerform XTR70/33. Beide glassoorten hebben een identieke hoog selectieve zonwerende coating die op het oog volledige transparant ofwel neutraal is. Het buigingsproces van het glas verloopt zo zuiver, dat er geen oneffenheden ontstaan die vertekeningen in het doorzicht veroorzaken en door de thermische of zonwerende coatings kan worden versterkt. 

Maatvoering voor isolatieglas, en zeker als het gebogen is, behoudt altijd kleine marges. Bij het plaatsen van de geleverde ruiten is het altijd even spannend of wat op papier stond in de praktijk ook goed uitpakt. Alraf: “De rechte en gebogen ramen kwamen ongeschonden op de bouwplaats aan en pasten een voor een allemaal mooi in de stalen kozijnen, die op hun beurt naadloos in de houten spanten vielen waaruit de Super Hub is opgetrokken. Het is niet alleen als ontwerp een bijzonder project, maar ook qua uitvoering.” 

STRUCTURELE ZONWERING COMBINEERT FUNCTIE EN ESTHETIEK

In het jonge Groningse stadsdeel Meerstad werd met SuperHub een moderne markthal geconstrueerd die het stadstuk in ontwikkeling moet verbinden. In het opvallende ontwerp van hout en glas door bureau De Zwarte Hond vallen ook de horizontale Icarus zonweringslamellen op. Geplaatst van boven naar beneden in een steeds sneller opeenvolgend ritme hebben de lamellen zowel een functionele als esthetische taak.

Wijk in ontwikkeling zoekt voorziening

Meerstad is een woonwijk in ontwikkeling, gelegen op een landelijke locatie met groen en water, maar toch op een boogscheut van Groningen. De gemeenschappelijke voorzieningen ontbraken hier echter nog. “De dokter werkte er vanuit zijn auto, er was een tijdelijke school… maar een supermarkt ontbrak, net zoals een restaurant”, weet architect Erik Roerdink (De Zwarte Hond). “In het bestemmingsplan werd daar wel plek voorzien. De projectontwikkelaar en wij waren het wel eens dat we daar geen standaardoplossing zouden toepassen. Elders in Nederland zie je dat er typisch een grote supermarkt komt, met daarrond dan wat kleinere handelspanden en daarboven overal woongelegenheid. Die oplossing is heel statisch waarbij de supermarkt aan zich geen extra waarde biedt; het is dan gewoon een doos met weinig daglicht en 1 functie: boodschappen doen. Waar dat vroeger een sociale aangelegenheid was, is inkopen doen vandaag steeds vaker een klinische, doelgerichte bezigheid. Dat willen wij counteren met SuperHub die meer is dan alleen maar supermarkt.”
 

Meer dan een supermarkt
“Je kan er nog steeds inkopen doen, maar het is ook een ontmoetingsplek, waar je een kop koffie kunt drinken”, gaat de architect verder. “De locatie tegenover het park, met langslopende fietsstromen en zelfs een kade, maakt ook dat SuperHub verbonden is met het recreatieve netwerk. De locatie krijgt in Meerstad betekenis. Ook het ontwerp is daaraan gekoppeld. Het project werd opgevat als een groot paviljoen dat zich naar alle kanten opent en zo een relatie aangaat met de school, het park... De elegante zuilen en houten spanten reiken naar de totale groene omgeving. De vroegere stadskernen en de samenleving situeerden zich rond de kerktoren; hier is dat rond deze moderne markthal met de allures van een kathedraal. Die inspiratie merk je ook op in de kruisvormige houten kolommen en balken in het dak.”
 

Modulair en duurzaam
“Op vlak van materialisering wilden wij aansluiten bij een milieuvriendelijke leefwijze. We letten erop dat de gebruikte materialen zo’n klein mogelijke CO2-voetafdruk hebben. Daarom kozen we voornamelijk voor hout. Het gebouw is ook zoveel mogelijk modulair gebouwd. De kruisvormige kolommen zorgen ervoor dat SuperHub eigenlijk 1 grote open ruimte is die geen aanvullende stabiliteit nodig heeft. De invullingen binnenin kun je dus naar believen invullen en terug leeghalen. Het idee is dat de site eeuwig bestaat, maar dat de buitenstructuur 200 jaar dienst kan doen. De gevel dient 150 jaar, terwijl installaties (20 à 50 jaar) en interieur (5 à 15 jaar) flexibel zijn en een kortere levensverwachting kunnen hebben. Momenteel zijn de installaties ontworpen als een zelfstandig grid binnen de hal en zijn ze dus niet weggewerkt in de plafonds. Zo komt de ingenieuze dakconstructie tot zijn recht en kan het installatienetwerk ook eenvoudig vervangen worden.”
 

Oververhittingsgevaar?!
Superhub is een circulaire uitvoering van klassieke, grote, transparante markthallen en heeft een volledig in hout uitgevoerde draagconstructie. De kruisvormige houten kolommen en balken in het dak zorgen voor een kathedraal-achtige uitstraling. De grote overspanning en de plafondhoogte van 9 meter zorgen voor een licht en ruimtelijk effect. Een effect dat nog versterkt wordt door het glas rondom. 
“De grote luifel van ruim 5 meter garandeert al een bepaalde mate van schaduw, maar we hadden wel de reflex om te voorkomen dat door de grote glaspartijen de markthal van binnen oververhit geraakt.”, vertelt Erik Roerdink. “Dat doe je het best door de zonnestralen te stoppen voor ze de ramen bereiken. Screens overal zouden hier onpraktisch zijn maar horizontale lamellen klaren de klus. Daarnaast dienen de lamellen ook als kader voor de (reclame)verlichtingen van de supermarkt, die wij heel specifiek gedimensioneerd hebben voor een uniforme toepassing. Het veranderende ritme in plaatsingsfrequentie van de lamellen zorgt bovendien voor een fade-effect. Zo creëerden we een gradiënt die zorgt dat de structurele zonwering ook een esthetische en architectonische toevoeging is aan SuperHub.”
 

Gebogen alu lamellen
De Zwarte Hond is bekend met de oplossingen van Renson en paste die eerder al vaak toe. Ook hier leek hen dat de evidente keuze. In samenspraak gingen Alraf Aluminium Ramenfabriek en Storax aan de slag. “Wij worden als aluminium en stalen kozijnenfabrikant wel vaker ingeschakeld voor opdrachten vanuit vastgoedontwikkelaar MWPO”, weet Gerwin Poppinga. “Minder vaak maken wij gebruik van lamellen als structurele zonwering, zeker als die gebogen moeten worden. Bij de offertefase van het SuperHub-project contacteerden wij dan ook expert Storax. Onze voornaamste vraag was: ‘Kan je de Renson Icarus alu lamellen buigen met een radius van ca. 5,5 m1?’.” 
“In dit project verwerkten we de SD014 verticale dragers en Icarus ICA.150-lamellen”, beschrijft Fabian Greveling (Storax). “Deze lensvormige lamellen buigen is geen sinecure, maar uiteindelijk zijn wij daarin goed geslaagd. Wij constateerden eveneens dat ook tot 300 mm brede lamellen zo zouden kunnen gebogen worden. We konden dus nog breder gegaan zijn. De grote luifel op de markthal fungeert echter al in grote mate als zonwering. Voor de iets lagere zonnestanden doen ook de onderste Icarus-lamellen uitstekend dienst. Vooral naar het dak toe is de functie van de Icarus eerder esthetisch. De lamellen volgen daar minder kort op elkaar dan dat lager rondom de gevel het geval is. Dat creëert het mooie ‘fading’ effect dat de architect voor ogen had.”